Gmina wiejska Włocławek z siedzibą we Włocławku została utworzona w 1972 r. Nie oznacza to jednak, że wcześniej nie istniała gmina w skład której wchodziłyby miejscowości sąsiadujące z miastem Włocławkiem. Obecna gmina Włocławek kontynuuje tradycje XIX wiecznej gminy Łęg, której siedziba przez dziesięciolecia funkcjonowała także we Włocławku.

Gmina Łęg wymieniana jest w najstarszych zachowanych wykazach gmin wiejskich z terenu powiatu włocławskiego. Wynika z tego, że jej tradycje mogą sięgać okresu Księstwa Warszawskiego (1807-1815), w którym po raz pierwszy w historii ziem polskich rozpoczęto organizowanie administracji gminnej na wsi. Do 1867 r. wielkość gminy Łęg ulegała częstym zmianom, ale ten problem dotyczył wszystkich gmin. W Królestwie Polskim utworzonym w 1815 r. utrzymano istnienie gmin wiejskich, ale nie wprowadzono stabilnego podziału kraju na te jednostki. Reformy w tym zakresie zakończono dopiero w 1866 r. i z początkiem 1867 r. wprowadzono precyzyjny podział Królestwa Polskiego na gminy wiejskie. Wśród 13 gmin na które podzielono powiat włocławski wymieniono gminę Łęg. Nieco wcześniej zakończono prace nad jej zasięgiem terytorialnym. Na przykład w 1864 r. – to jest w roku wprowadzenia w Królestwie uwłaszczenia chłopów oraz nowej organizacji gmin wiejskich – gmina Łęg liczyła łącznie 32 miejscowości (nomenklatury) i 235 domów mieszkalnych (dymów). W granicach gminy Łęg znajdowały się takie miejscowości m.in. jak: Łęg, Łuba, Lisek, Kapitułka Młyn, Krzywe Błoto Rumunek, Krzywa Góra wieś, Korabniki, Papieżka Rumunki, Przyruda osada, Rybnica osada, Rybnica osada leśna, Słodowy Młyn, Świech osada, Wikaryjskie osada, Wydoń osada, Zazamcze Kolonia, Suchykiecz osada, Bycza Łąka.

Gmina Łęg istniała nieprzerwanie w następnych dziesięcioleciach okresu zaborów, a także w okresie międzywojennym. Na pewno już w latach 90 XIX w. jej siedziba mieściła się we Włocławku, w 1939 r. przy ulicy Paderewskiego. Tuż przed wybuchem drugiej wojny światowej wójtem gminy był Wincenty Rajski, natomiast sekretarzem Stanisław Janasik. Po wojnie reaktywowano powiat włocławski, który składał się z 6 miast i 13 gmin wiejskich. Wśród gmin była m.in. gmina Łęg z gromadami: Józefowo, Korabniki, Krzywa Góra, Łęg, Modzerowo, Ostrowy, Róźinowo, Rybnica, Zdrojowisko Wieniec. Istniały też odrębne gminy Baruchowo, Dobiegniewo. Siedziba gminy Łęg znajdowała się we Włocławku przy ulicy Paderewskiego 8. W latach 40. XX w. pracowano nad zmianami w podziale administracyjnym powiatu włocławskiego. Wśród wielu pomysłów pojawiła się też propozycja likwidacji gminy Łęg, czego ostatecznie jednak nie zrealizowano.

Do zasadniczych zmian w podziale administracyjnym powiatu doszło w 1954 r., kiedy w Polsce zlikwidowano gminy a najmniejszą jednostką podziału administracyjnego kraju zostały gromady. Z gminy Łęg wydzielono gromady: Modzerowo, Róźinowo, a część osad włączono do gromady Wieniec. Nowy podział był bardzo niestabilny i niewydolny, co jakiś czas ulegała zmianie liczba i wielkość gromad, na przykład w 1957 r. powiat włocławski liczył 49 gromad, natomiast w maju 1966 r. już tylko 25, a w 1971 r. – 14. Miejscowości obecnie należące do gminy Włocławek zmieniały swoją przynależność gromadzką i należały do kilku różnych gromad.

Po latach prac nad nową reformą postanowiono zrezygnować z podziału wsi na drobne gromady i powrócono do gminy zbiorowej jako najmniejszej jednostki podziału administracyjnego. Reformę w tym zakresie wprowadzono w 1972 r. Na podstawie uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy powiat włocławski podzielony został na 11 gmin, wśród których była także gmina Włocławek z siedzibą gminnej rady narodowej we Włocławku (w uchwale nie wymieniono gminy Łęg). W skład gminy Włocławek weszły sołectwa: Warząchewka Królewska i Warząchewka Polska (z wcześniejszej istniejącej gromady Kowal), Korabniki, Krzywa Góra, Leopoldowo i Róźinowo (z wcześniej istniejącej gromady Róźinowo), Dąb Mały, Józefowo, Kosinowo, Ładne, Łęg, Modzerowo, Mursk, Skoki Duże, Smólnik, Telążna Leśna, Wistka Królewska (ze zniesionej gromady Smólnik), Gróbce, Koszanowo, Kruszyn, Kruszynek, Ludwinowo, Łagiewniki, Poddębice (z wcześniej istniejącej gromady Kruszynek), Michelin, Mielęcin, Nowa Wieś, Potok i Smólsk (ze zniesionej gromady Michelin).

Gmina Włocławek istnieje do dnia dzisiejszego, jest jedną z 7 gmin wiejskich powiatu włocławskiego. W 2017 r. upłynie 45 lat od jej powstania pod taką urzędową nazwą.

Autor:

dr Tomasz Dziki

Kierownik

Oddziału we Włocławku

Archiwum Państwowego w Toruniu

Włocławek, dnia 3 marca 2016 r.